دربیان آن که: نادر افتد که مریدی در مدّعیِ مزوّر اعتقادِ به صدق ببندد که

او کسی است وبدین اعتقاد به مقامی برسد که شیخش در خواب ندیده باشد،

وآب و آتش او را گزند نکند وشیخش را گزند کند ولیکن به نادرِ نادر

وصول در صحبت شیخان مدعى بندرت اتّفاق مى‏افتد،

در حق او نافع آید آن دروغ: یعنی گاه سالکى بر سبیل ندرت ممکن است بواسطه‏ى اعتقاد پاک و نیت صافى و استوار خود، بحقیقت واصل شود و خداوند نیز دست او را گرفته وبه حایی می رساند و از تاثیر صحبت شیخان مدعى بر کنار ماند.

گر چه جان پنداشت و آن آمد جسد: یعنی مرید سالک،پیر مدعی را جان پیوسته به حق می دانسته اما سرانجام می بیند که او فقط یک جسد و وجود مادی است ونشانی از معنویت ندارد.

تحرى: جست و جوى آن چه سزاوار تر است از دو چیز، طلب صواب، جست و جوى قبله بوقت بى‏اطلاعى و فقدان مخبر، از روى قرائن در اصطلاح فقها.

مدعى را قحط جان اندر سر است: یعنی پیر و استاد مدعی روح پیوسته به حق ندارد اما این را در ظاهر کسی نمی بیند.

 لیک ما را قحط نان بر ظاهر است : یعنی فقر ما در چهر? ما ودر تمام زندگی ما دیده می شود وقادر به پنهان کردن آن نیستیم.

مزور: چیزى ساخته بتزویر، ساختگى، دروغین، سکه‏ى قلب و مغشوش

ناموس مزوّر: یعنی آواز? دروغین

   ( 2294) ولى نادر اتفاق مى‏افتد که طالبى را دروغ شیخ دروغ‏گو نافع افتاده و فروغى در او پیدا شود. ( 2295) و او به نیت پاک خود بجایى برسد در صورتى که آن را که جان پنداشته جسد بى‏روحى باشد.( 2296) مثل کسى که در دل شب قبله را گم کرده و بچهار طرف نماز بخواند و هیچ یک قبله نباشد اگر چه بقبله روى نیاورده ولى نمازش مقبول است.( 2297) مدعى دروغ‏گو در باطن قحطى جان دارد و قحطى نان براى ما در ظاهر است و خوب مى‏دانیم که چیزى عاید ما نشده.( 2298) پس ما براى چه مثل مدعى دروغ بى‏چیزى خود را پنهان کرده و باز براى ناموس مزورانه جان بکنیم.

محتوای این ابیات ومنظور مولانا آن است که گاه سالکى بر سبیل ندرت ممکن است بواسطه‏ى اعتقاد پاک و نیت صافى و استوار خود، بحقیقت واصل شود و از تاثیر صحبت شیخان مدعى بر کنار ماند و بدان گونه عاشق وار راه را در هم سپرد که از دروغ مرد مزور آتش طلبش فرو ننشیند ولى این حکم کلى نیست و بهر حال صحبت و همنشینى موثر است و از شیخان ریایى پرهیز باید جست.

آن گاه مقبولیت عمل را با وجود خطا در بعضى شرائط مثل مى‏زند بکسى که در شب تاریک مى‏خواهد نماز بگزارد ولى جهت قبله را نمى‏داند و کسى نیست که از او بپرسد، او به اجتهاد خود جهتى را که فکر مى‏کند قبله در آن جهت است بر مى‏گزیند و نماز مى‏خواند سپس هوا روشن مى‏شود و مى‏بیند که قبله در جهت دیگر بوده است، بفتواى ابو حنیفه نعمان بن ثابت، نماز او درست است و نماز را اعاده نمى‏کند بر خلاف شافعى (محمد بن ادریس) که بعقیده‏ى او باید نماز را اعاده کند،[1] در ضمن این مساله و امثال آن در مثنوى قرینه‏ى است که مولانا پیرو مذهب حنفى بوده است.